Het Wittepietenplan
Het is al jaren geleden; maar ik kan wel zeggen dat
ik er van veraf bij geweest ben; toen, in 1965, door onder meer Luud
Schimmelpennink het Wittefietsenplan werd gepresenteerd; destijds een plan dat
door velen als onzinnig en, bovendien, als onuitvoerbaar werd afgedaan, zelfs
nadat deze zelfde Luud het als raadslid van de Gemeenteraad Amsterdam in 1967
ter stemming bracht; bijna niemand bleek er, tóen, warm voor te fietsen.
En het veld g5? Het veld, naastgelegen van het Hollandse
vakje f4? Is het wit? Is het zwart? Zwart natuurlijk, dat behoort een ieder te
weten! Neem je tegenstander mee op weg waar twee plus twee vijf is en vind de
weg terug over een nog smallere weg waar slechts plaats is voor één’) G5 is doorgaans een veld recht voor een
kort-gerokeerde koning; een
levensgevaarlijk veld.
Overdenkend: de geschiedenis wringt zich in
eigenaardige bochten. De tóen, door PROVO naar voren geschoven oplossing bleek
te vroeg; zoals de “Der Tolle Mensch uit Nietzsche’s Vrolijke Wetenschap
ontdekte dat ook hij te vroeg kwam met de verkondiging van de Godsmoord; het
was een scherpzinnige analyse van de zijn tijd terwijl nagenoeg niemand, tot op
de dag van vandaag, de boodschap van “der Tolle Mensch “ begreep!
Zo ook g5: hoe weinigen kennen de betekenis van dit
uitgelezen zwarte veld, bijkans recht voor beide koningen; slechts de schaker,
en hoe weinigen schaken er toch: was ooit het schaakbord een ondoordringbare
jungle: computers hebben als kettingzagen het oerwoud veranderd in een totaal
ander landschap ‘’), maar elke deur in ’t spel die de computer sloot opende zij
weer een andere, totaal vreemde en andere deur ‘’’) waardoor, uiteindelijk, het
oerwoud ondanks de kettingzagen toch niet in verval raakte; ook de situaties op
en rondom het veld g5 niet.
Zoals de toenmalige meerderheid niet begreep wat ze
afwees, zo ook in de des- en onze tijd: Wat Nietzsche ons wanhopig trachtte te
leren in dat we niet half beseffen wat we onszelf aandoen als we G'd dood
verklaren… De Eeuwige zelf kan
ondertussen wel tegen een stootje en vraagt zich lachend af wie die Nietzsche
ook alweer was. Dat G'd dood zou zijn, is niet
zijn probleem, maar het onze. Dat het Wittefietsenplan van Schimmelpennink het
toen niet haalde, was eveneens een grote misser, zij het van geheel andere
orde.
Hetzelfde geldt voor onze huidige tijd: het
oeverloze gezemel omtrent Sinterklaas en Zwarte Piet: wie meent, dat deze
discussie nieuw is, wil ik even herinneren aan het destijds gepresenteerde
Wittepietenplan; juist: we schrijven 1968, een klein jaar later na het
proclameren van de witte fiets: terug kerende feiten, geschreven door, nota
bene, een aangetrouwd familielid en
verschenen in het blad Panorama.
Kort na
de publicatie werd de schrijfster bedreigd en trachtte men haar over de
balustrade van haar flatwoning de duwen hetgeen een zodanige impact op haar
heeft gehad dat ze er verder maar het zwijgen toe heeft gedaan: de intimidatie
had dus gewerkt, maar daarentegen gevoel ik enige verplichting om dit
zogenoemde Wittepietenplan nogmaals te presenteren, 48 jaar na dato met een
vermelding dat mijn reeds overleden aangetrouwde nicht haar tijd ver vooruit is
geweest.
DOOR
M C (RIET) GRÜNBAUER
In deze tijd van verandering en vernieuwing op elk gebied is het mijns
inziens niet langer verantwoord ons aloude Sint-Nicolaasfeest in de huidige
vorm te blijven vieren. Graag zou ik de Zwarte Pieten veranderd zien in Witte Pieten.
Terwijl over de hele wereld de neger bezig is zijn image te verbeteren;
terwijl de slavernij al meer dan honderd jaar geleden is afgeschaft, blijven
wij maar doorsukkelen met de oude traditie de neger als slaaf voor te stellen.
Wij halen ieder jaar Sint Nicolaas binnen met zijn duizenden zwarte knechten.
De machtige Meester zit op zijn schimmel of op zijn troon. Piet moet lopen of
zware zakken sjouwen en hij mag naast de troon op een krukje zitten, aan de
voeten van zijn baas. Slechts wanneer Sint met één Pieterman per auto een
school bezoekt, mag Piet meerijden.
Hoewel Sint uit Spanje komt, spreekt hij vloeiend Nederlands. maar hij
wordt vergezeld door Pieten die hier ook al eeuwen komen en nog nooit
behoorlijk Nederlands hebben leren spreken. Dus moeten ze wel heel dom zijn!
Vertederd zegt men dan: „Wat een grappig gebroken taaltje. Datzelfde taaltje
wordt echter door onze eigen kinderen gesproken als ze twee jaar oud zijn.
Om er nog een schepje bovenop te doen en de kinderen niet al te bang te
maken, laten we de Pieten ook nog opdraven als acrobaat of clown.
Ik heb sinterklaasfeesten bijgewoond (en hier spreek ik niet van
jeugdervaringen) waar, om de lange middag te korten, de kinderen op de volgende
manier werden beziggehouden. Op een schoolbord werden héél makkelijke sommetjes
geschreven.
Piet moest die uitrekenen en natuurlijk waren alle antwoorden fout. Na
iedere fout klonk een daverend gelach op, waarna een van de aanwezige kinderen
de juiste uitkomst mocht invullen.
Over schoolbord gesproken. Enkele jaren geleden las ik een ingezonden
stukje in een tijdschrift. Het ging over een mopje uit dat tijdschrift, ”dat
een negerjongen voor een schoolbord voorstelde en het hoofd van die jongen was
natuurlijk onzichtbaar” De schrijfster.
kennelijk zelf een kleurlinge, vroeg of het nu werkelijk nodig was dergelijke
mopjes te plaatsen en uitgerekend in de sinterklaastijd, waarin donkere mensen
het toch al zo zwaar te verduren hebben, omdat ze steeds voor Zwarte Piet
worden uitgemaakt.
Dezer dagen kocht ik een sinterklaasboekje. Hieruit citeer ik: De loopplank
werd uitgelegd en daar stapte de schimmel met Sint OP zijn rug aan wal. Drie
Pieten waren erbij. Die hadden wel griezelige zwarte gezichten , ze lachten
toch vriendelijk. Ze droegen zware zakken.'
Hieruit volgt dat iedere neger een griezelig zwart gezicht heeft,
Dit ook uit het volgende versje :
Zwarte, Zwarte Piet, wat laat je me toch schrikken. Zwarte. Zwarte Piet,
dat mag jij niet.
Pietje, Pietje. als roet
Pepernoten strooien, dat is goed.
Piet is bovendien een stiekeme gluurder en een klikspaan. getuige het
volgende . lied:
Pietje gluurt door elke schoorsteen
En hij noemt de Goede "Sint, die geduldig staat te wachten, Ieder
ongehoorzaam kind.
Alles ziet die slimme Piet. Zich vergissen kan hij niet.
Het is niet verantwoord een zeer kwetsbare groep, waarbij misschien wel
onze donkere gastarbeiders, al deze dingen in de schoenen te schuiven !
Waarom krijgen we bij een grote fles van een bepaald artikel een
sleutelhanger van Sint en bij een kleine fles een sleutelhanger van Piet cadeau?
Ver gezocht, zult u misschien zeggen. Toch is het een feit.
Al jaren houden deze dingen me bezig, maar ik kon er niets tegen beginnen
voor ik een oplossing had gevonden. Wel, eindelijk heb ik er één, die eenvoudig
uitvoerbaar is. We hoeven er niets voor te doen; Alleen maar iets voor te
láten. Kunnen nalaten het gezicht van Piet zwart te maken. Het blijft zoals het
is: blank. In plaats van met Zwarte Pieten komen we met Witte Pieten opdraven.
Met het weglaten van die zwarte gezichten benadelen we niemand. Wel doen we
heel velen er een enorm plezier mee, want in wezen stellen wij met Zwarte Piet
een neger voor aan onze kinderen en wel op een manier, die hun hun hele leven bijblijft.
Wij laten hen pret beleven ten koste van een ander ras.
Na deze kleine ingreep kan het hele feest blijven zoals het was. Maar de
kwestie van herkenning, zult u zeggen, want we verdoezelen het gezicht om voor
de kleintjes te verbergen wie Piet is. Op de scholen bijvoorbeeld zijn het vaak
de kwekelingen die voor Piet spelen.
Als we werkelijk mee willen werken aan het verbannen van dit onrecht, zie
ik hier geen probleem. Sint kan namelijk hier te lande zijn knechten huren in
plaats van ze mee te brengen uit Spanje. Degenen die voor Piet spelen zijn door
hem uitgekozen om te helpen. En om de oude Sfeer van de intocht te handhaven,
kan men de kinderen makkelijk wijsmaken dat enkele Pieten de Sint tegemoet
zijn gereisd om hem te verwelkomen.
Als tweede sterke motief voor het invoeren van Witte Pieten wil ik hier de
angst van onze kleuters noemen. Maken ze geen zenuwslopende weken door voor de
grote dag eindelijk daar is ? Mijn zoontje van bijna vijf. die af en toe iets
opvangt van mijn activiteiten op dit gebied, vroeg: “Mam, hoeven we nu niet
meer bang te zijn. omdat we misschien Witte Pieten krijgen”. Zo iets zegt genoeg. In deze tijd van
voortgeschreden pedagogie en psychologie hebben we toch geen Boeman meer nodig
om ons kind in bedwang te houden ?
Er zijn kleuterscholen die mijn standpunt delen en alleen Sinterklaas laten
komen. Heel goed! Het is echter mijns inziens onmogelijk de Pieten geheel af te
schaffen, zeker buiten schoolverband.
Sommige mensen zeggen : “Moet deze onschuldige volkstraditie plotseling
overboord worden gegooid?”
Ik kan daarop antwoorden dat het sinterklaasfeest niet altijd in deze vorm
is gevierd. De Goede Sint leefde omstreeks de jaren 250-325. De viering van
zijn feest begon pas in 1087, toen zijn beenderen, die door grafschenners waren
gestolen, per schip werden teruggebracht. Vandaar dat de Sint ook heden ten
dage nog over zee tot ons komt.
In de archiefstukken is nog geen sprake van zwarte knechten. In de elfde eeuw bestond er nog geen negerslavernij.
Ook het aspect „kindervriend" is nog afwezig. Over het ontstaan hiervan
bestaan vele legenden. Een ervan is dat Nicolaas, bisschop van Mira, drie
gevangenen op wonderbaarlijke wijze van een terechtstelling zou hebben gered.
In die tijden beeldden kunstenaars de heiligen groter af dan de gewone mensen.
Later heeft men de gevangenen voor kinderen aangezien.
Degenen die ontkennen dat er van rassendiscriminatie sprake is. moet ik
toegeven dat er inderdaad een legende is die zegt dat de Pieten slechts stoute
kinderen zijn die door Sint voor straf in de inktpot zijn gestopt, maar niemand denkt daar meer aan hij een
Zwarte Piet ziet. Iedereen denkt aan een neger.
Ook in de tijd dat onze ooms uit Indië met verlof kwamen en hun baboes
meebrachten voor de verzorging van het gezin dacht niemand aan
rassendiscriminatie. Wie anders zou je naar Holland meebrengen dan een
gekleurde gedienstige ? Maar de tijden zijn veranderd. De ooms zijn terecht uit
Indonesië gezet. Wij leggen geen verband meer tussen Oom en Sint.
Er is weleens geïnsinueerd dat ik een Zwarte Piet en een Witte Piet zou willen
instellen. Ik vat dat niet serieus op. lk zie het als een nieuwe bespotting van
donker gekleurde mensen.
Velen zeggen ook: Je hebt wel gelijk: ik heb er nooit over nagedacht. En daar
gaat het om! Wij moeten eens wakker
worden geschud!
U scheldt misschien maar één keer iemand uit voor Zwarte Piet. Diegene die
dat ondergaat, moet het echter veel vaker aanhoren.
Ik herinner mij dat mijn broer vroeger werd uitgescholden voor brillejood.
Aanvankelijk reageerde hij niet. Maar één knaap bleef aan de gang. Iedere
morgen op weg naar school kwamen wij hem tegen. Tot mijn broer er genoeg van
kreeg. Hij gaf de knaap een oplawaai en dit gevecht werd dagelijks voortgezet.
Ik stond erbij met de bril in mijn hand, want dit kostbare instrument mocht
niet sneuvelen. Het eindigde pas toen mijn broer die andere knaap twee tanden
uit de mond had geslagen. Ik voel nog de voldoening.
Denk nu niet dat ik vóór geweld zou zijn, voor Black Power. Nee, wij moeten
zelf tot een ander inzicht komen.
„Brillejood" hoor je nu niet meer. omdat we weten dat de bril een
zegen is. Zo is in de huidige samenleving een neger al lang Iemand. Waarom bedélen we hem in ons volksvermaak nog
steeds een vernederende rol toe ?
Wat we aan de ene kant opbouwen, breken we aan de andere kant weer af.
Hebben we niet pas die voortreffelijke serie Dubbelspion op de televisie gehad
? Twee mensen die samenwerken: een neger en een blanke. In diezelfde periode
een documentaire, Donkey Amerika. gepresenteerd door Bill Bosby uit
Dubbelspion. Dat is toch in het rassenverdeeld Amerika maar mogelijk
Hoe kunnen wij dan onze aloude Zwarte Pieten zonder gewetensbezwaar weer
van stal halen ? Moeten in de warenhuizen de Pietenpoppen weer wekenlang op en
neer klauteren en rare fratsen vertonen, omdat het zo gezellig is daar met onze
kinderen naar te kijken ?
Velen zullen zeggen: “Als het allemaal
moet veranderen, vind ik er niks meer aan.”
Maar zijn de majorettes die de muziekkorpsen voorafgaan ook niet leuk?
En zouden Blanke Pieten in hun leuke pakken niet even mooi zijn? Ze mogen van mij zelfs hun zwarte pruiken
ophouden en hun oorringen aan. Als dat zwarte gezicht er maar af gaat: Als
blanken kunnen ze even grappig blijven doen, maar veel domme dingen. die
volgens mij samenhangen met het zwarte gezicht, zullen verdwijnen.
lk heb over deze zaken verschillende instanties in ons land aangeschreven. De
meeste reacties waren gunstig.
Vooral van de zijde van de kleuterscholen is men enthousiast, weliswaar uit
de overweging dat we de kleintjes niet bang moeten maken, maar dat leidt tot
hetzelfde doel.
lk hoop dat er onder hen die de organisatie van een sinterklaasfeest in
handen hebben er velen zullen zijn die daadwerkelijk werken aan mijn
“Wittepietenplan”.
December 1968, Panorama. (nummer 49). Aldus schreef, ooit Riet G.
‘) Michael Tal, vrij vertaald
‘’) Nigel Short, vrij vertaald
‘’’) Viswanathan Anand, vrij vertaald