Uiteraard. Ik heb hem nooit gekend; toch tracht ik te begrijpen en wellicht is hij een voorbeeld van iemand die zich nauwelijks of niet met politiek wilde bemoeien, maar de politiek zeerzeker wel met hem, al frons ik de wenkbrauwen indien ik, na zoveel jaren, een deel van zijn leven volg.
Vanuit Oostenrijk wederom langs de Bodensee, dezelfde weg terug, maar dit keer iets anders door het Zwarte Woud gereden, door Triberg, waardoor ik langs zijn zogenoemde laatste rustplaats kwam waarop zijn sterfdatum gegraveerd staat: 18 juni 1952.
Aan de andere rand; a4, een veld, dat, indien er geen pion vanaf a2 of a3 op gezet wordt, een veld op de damevleugel is waarop soms ongebruikelijke zetten worden gedaan; zowel door wit als zwart en waarmee de tegenstander doorgaans verrast wordt.
Geboren nabij Kiev uit een arme familie, bevond hij zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in Duitsland waar hij, samen met nog enkele anderen, werd geïnterneerd in Triberg. Hoe de omstandigheden verder waren, weer ik niet, maar wel dat hij in die jaren gelegenheid zag met een Zwartwoudse schone te trouwen terwijl hij naar hartelust kon schaken met de latere wereldkampioen Alexander Aljechin die om dezelfde reden in Triberg zat. Russen werden in die tijd bij voorbaat verdacht.
Er zijn zaken bekend; hij liet zich in de Tweede Wereldoorlog ongunstig uit over het Oude Volk, maar of dit uit overtuiging of napraterij is geweest blijft onbekend: in Oost-Europa is, tot de dag van vandaag, latent antisemitisme aanwezig. Praat met de minder bedeelden uit die landen en na enige tijd weten ze je te vertellen wie de schuld is, wie de schuld zijn van hun minderbedeelde toestand; zo ook hij, de man die een maand na mijn geboorte overleed.
Soms, ongewild, wordt je speelbal: in Sovjet-Rusland mocht zijn naam niet eens meer worden genoemd; hoewel na de Eerste Wereldoorlog als Duitser genaturaliseerd, werd hij na de intrede van het nare snorremansregime niet meer als Duitser erkend omdat hij ander bloed had.
Wel had hij succes, versloeg in toernooien zijn rivaal Aljechin en ook "onze" eigen Max, Max Euwe. In het Nazi-regime was zijn schaaktalent niet onopgemerkt gebleven, vooral niet door de "Slachter van Polen", zelf ook een niet onverdienstelijk schaakliefhebber en waarvan diverse partijen bewaard zijn gebleven.
Even vermoed ik een overeenkomst; veld a4 en de uitnodiging van Hans Frank aan Efim om naar kasteel Wauwel aan de Wisla te komen, een uitkomst voor hem: als Rus was hij, onder bescherming van de nazi Hans Frank, volkomen veilig; en terwijl "verderop" Poolse burgers en Joden systematisch werden uitgeroeid speelde hij, Bogoljubov, een spelletje schaak met Hans; terwijl de moordmachines in het niet al te ver weg gelegen Auschwitz hun boze werk deden, schreef hij luchtige schaakrubrieken voor een Krakauws schaakbulletin. Maar de vraag klemt: hoe "fout" was Efim!?
De zieke gedachtenspinsels van Hans Frank waren overbekend; tijdens een radio-toespraak in 1936 verkondigde hij zijn boodschap aan miljoenen Duitser met onder meer de woorden: "...het is zo voor de hand liggend dat het nauwelijks hoeft te worden vermeld: iedere deelname van de Jood aan het Duitse recht is onmogelijk. De eliminatie van de Joden uit de Duitse rechtspraak is helemaal niet te wijten aan haat of afgunst, maar aan het besef dat de invloed van de Jood op het Duitse leven in essentie schadelijk en verderfelijk is en dat er in het belang van het Duitse volk en haar toekomst een onmiskenbare grens moet worden getrokken tussen ons en de Joden"
1936 dus; een goed jaar later brengt "onze" Max Euwe een bezoek aan Berlijn en komt met enkele schaakprominenten op de foto die hieronder getoond wordt;
Een onbekende geheel links, de tweede van links Otto Zander, de toenmalige voorzitter van de Duitse Schaakbond, daarnaast, jawel, Hans Frank naast Max Euwe; rechts ervan de penningmeester van de Groot-Duitse Sportbond Miehe en geheel rechts Efim Bogoljubov, zoals geschreven; een jaar ná de radiotoespraak.
Als de vraag over "fout" gestelt moet worden over Efim ontkom ik er niet aan deze vraag ook te stellen over Max die van de radiotoespraak op de hoogte had kunnen wezen.
Zo dwalen gedachten rond terwijl ik 't Zwarte Woud verliet in via Frankrijk nabij 't Duitse Trier de nacht doorbracht. Zoals een dame onverwacht op a4 gezet wordt en vandaar zelfs de koningsvleugel bedreigen kan. Als Max niet "fout" was, dan Efim ook niet, toch?
In de nadagen van zijn leven werd hem door de Fide in 1951 wegens vermeende nazi-sympathiën de grootmeestertitel, waar hij vanwege zijn resultaten recht op had, geweigerd; kort voor zijn dood kreeg hij de titel alsnog.
Efim Bogoljubov, uitdager van Aljechin en uitgedaagd door 't leven: beide partijen verloren. Speelbal van huiveringwekkende politiek.
Aldus schreef ome Willem.
Naschrift;
Tijdens zijn gevangenschap "bekeerde" Hans Frank zich katholiek. Hoewel zijn zoon Niklas het als opgevoerde komedie betiteld, waren zijn laatste woorden die hij tot zijn rechters sprak:
Wij roepen het Duitse volk, welks machthebbers wij zijn geweest, terug van deze weg waarop wij en ons stelsel volgens goddelijk recht en gerechtigheid moesten verongelukken en waarop een ieder zal verongelukken die hem probeert te bewandelen, overal ter wereld. Er zullen nog duizend jaar voorbijgaan en de schuld van Duitsland zal nog steeds niet zijn uitgewist"
Ik laat de woorden voor wat ze zijn.
.
