Het notenschrift van een muziekstuk heeft geen enkele klank; pas als met de noten gespeeld wordt met stem, snaar- of blaasinstrument dringen klanken het orgaan van de vrees binnen, maar de "noot an sich" blijft stil, sereen stil.
Zaltbommel, dat zijn naam te danken heeft aan het zoute warter: zout-Bommel, het zoute zeewater bleek bij opkomende vloed, weleer, toen de waal nog zonder belemmering de zee instroomde, tot Zaltbommel te komen. Een half uurtje fietste ik er rond, genoot van de kop koffie op het marktplein, in café In de Roos.
Zoals letters. Ook letters hebben geen enkele klank en evenmin een samenstel van letters; toch is er iets uiterst merkwaardigs; de mens brengt naar ander leven gedachten over met woorden; onzichtbare woorden, gesproken door zijn menselijke stem, gesproken met zijn adem, de adem van zijn geest: hij -of zij- spreekt er mee tot de aarde, de sterren, de hemel, de bomen, planten, dieren. Maar nog het meest tegen mensen die het vermogen hebben dat onzichtbare woord niet alleen te begrijpen, maar ook te verstaan en er is slechts één hindernis die elkaar verstaan bemoeilijken: de taal, de andere taal hetwelk overigens te leren valt: men kan een taal van een ander leren zodat anderstaligen kunnen worden verstaan, begrepen.
Rond twee uur kon ik eindelijk, gelost vertrekken, vertrekken naar Tilburg waar ik een lading kreeg voor een stad en streek waar niet boven gaat, jawel, Groningen en tsjonge, wat is dat lang geleden dat ik daar toefde; aan het einde van de middag, rond vieren, vetrok ik die kant op.
Beperken we ons tot gelijkgetaalden; de mens heeft nog een andere, fraaie mogelijkheid. De onzichtbaarheid van het woord in letters, dus zichtbaar, weer te geven, net als een notenschrift; voor zangers, voor de stem, staan doorgaans woorden onder de noten zodat diegene die met zijn stem woordmuziek ten gehore wil brengen, weet, hoe, hoe hoog, hoe laag, de letters, de woorden, gezongen moeten worden en ook in welk tempo. Zoiets heet, doorgaans, zingen.
Het bleek nog rustig op de weg; geen file, althans, niet "mijn" kant op. Kennelijk reed ik nog in een staartje vakantietijd.
Een samenstel letters vormt een woord en met vele woorden kan men schrijven, zoals boeken, een epistel, gedicht, een brief en een moderne e-meel (e-meel, ik weiger het woord email te erkennen) en het geschrevene kan gelezen worden; lezen, hetgeen u thans doet. Echter! Een brief is volkomen klankloos, louter letters, een toonhoogte -of laagte- is niet gegeven; evenmin een tempo: de schrijver laat daardoor de lezer vrij de klank, evenals het tempo, te bepalen.
Den Bosch, Utrecht, ach, gewoon over Harderwijk en Zwolle naar 't noorden, het was aangenaam weer en luisterend ondertussen naar divers radiogeleuter stoomde ik verder. Af en toe maar even naar radio vier waardoor af en toe nog wat fatsoenlijke klanken door de cabine vulden.
De klank -of toon- van de brief wordt dus nimmer door de schrijver, maar altijd door de lezer bepaald en ervaren, een ervaring die altijd belust op een subjectief oordeel, zoals een vooroordeel, meestal ingegeven door zelfprojectie, frustratie, maar ook vanwege verkeerde herinnering of onjuiste verwachting.
En zo neemt de lezer in het gelezene klanken waar die hij zelf wil horen waardoor woorden vervormen, oorzaak dat de lezer in de woorden van de schrijver die hij leest de klank hoort die hijzelf wenst te horen.
Aangenaam was de dag, voorzien van voldoende zonneschijn, een twintig graden en een verkoelende noordenwind; noordenwind, dat had ik met het fietsen gemerkt. Het was reeds donker toen ik via Hoogeveen en Assen aankwam en vlak bij het losadres kon ik parkeren en niet lang daarna deed ik de ogen dicht; slapen in Groningen. Gaat ook zelfs daar niets boven?
Het is daarom een uiterste kunst, slechts voor enkele dapperen weggelegd, te lezen zonder zich te storen aan ruis en klank en wanklank, dus te lezen wat er staat, en, vooral te niet lezen wat er niét staat; om een boek, een brief te lezen zonder hemzelf van tonen te voorzien.
Niet de schrijver, maar de lezer van een brief bepaald de toon.
Aldus schreef ome Willem.
---
