Eroica.

In de eerste had hij zijn grootheid nog niet bereikt, maar wel trad daar duidelijk zijn eigen toon op de voorgrond waarna een liefelijke tweede volgde: hij begon er laat mee, na zijn dertigste, toen zijn pianoconcerten grotendeels al waren geschreven.

Waar waren we gebleven, afgelopen week, ah, ja, ik weet het weer, in Aosta, waar ik donderdagmorgen het transitdocument liet vervaardigen en al spoedig de alpenflanken zwoegend op reed: het oude Dafje had het zo wel te verduren, maar hij hield zich kranig.

Toen volgde de majestueuse derde, vandaag luisterde ik er een aantal keren na en misschien is het wel de eerste echte Beethoven, het eerste deel toont een rijke menselijke natuur en het heeft een gloeiende kern van innige vreugde, smart, liefde, leed, en verlangen, ja, van smachten en zwelgen, ontembaar is de levensdrift, er volgt een hobo-solo dat een gevoel van weemoed verwekt maar dat spoedig moet wijken voor een blijde, krachtige hoofdstemming van hoorn, fluit en klarinet, twee overwegende melodiën, zachte vleiende tonen, plotseling afgewisseld door hartstochtelijke klanken, het stijgt en stijgt maar, tegen het midden met zulk een vernietigende kracht dat ik meen een wereldbedwinger voor mij te zien, een titan die met Goden worstelt, en daarna weer dat weemoedige karakter, klagend zelfs, de stemming wordt steeds geheimzinniger, maar dan, aarzelend hoor ik het strijkorkest dat vervolgens jubelend opstijgt en met trots verheffen zich de bassen die het eerste deel ten einde voeren.

Het was verder die dag bekende kost, via Martigny en Pontarlier naar Epinal, laat in de avond bereikte ik nog Marnach, vlak bij Weiswampach en daar zocht ik het foedraal weer even op, ach, het lijkt alweer zolang geleden.

Het tweede deel is onmetelijk rijk aan variatie, de beroemde overgang waar de hoorn inzet in een langzaam decrescendo, sierlijke passages met eerste viool, tweede viool, blazers en contrabassen, het vorm een machtige climax, muziek met overweldigende kracht, die in verrukking brengt maar mij ook met huivering vult, het tragisch ogenblik, een beteugeling door diepe smart, bewogen door plechtige treurigheid wordt ons meegedeeld door de aangrijpende taal der tonen; een ernstige weemoed die diep treft als herinnering, als tranen van liefde, innige verheffing. Het geeft op enthousiaste wijze uiting dat uit dié diepe smart een nieuwe warme kracht ontspruit als voedsel om daarmee weer onwillekeurig de smart op te zoeken, nu gedragen door de sterke golven van het moedige: het deel sluit energiek af met krachtige slagen.

De vrijdag werd een tamme dag, eerst een goede koffie van het stamadres te Weiswampach. Net na de middag lossen in Neder-Asselt waar ik via de zogenaamde "Peel"-route naar was toegereden en vervolgens was het gedaan voor de week en daardoor was ik niet al te laat thuis, iets, dat tijdens de vakantie-periode wel meer voor komt.

Slechte een toondichter kan dergelijke gevoelens oproepen, nee, het zijn meer dan gevoelens, het is gewisse werkelijkheid, het derde deel, kenmerkend door uitgelaten vrolijkheid, in plaats van het wilde en onstuimige, nu een frisse opgewektheid, de blije mens in aangename stemming die in de natuur wandelt en lachend zijn blikken over de groene bergen laat dwalen en in de dicht begroeide bossen de jachthoorn hoort klinken. Dit derde deel toont de zijde van de gevoelvolle mens, juist het tegenovergestelde van de voorafgaande delen, want dáár hoorden we een weliswaar krachtige, maar lijdende, hier een opgewekte en blijde, slechts weinig accenten onderbreken het zachte gefluister van de strijkers tot eindelijk de bassen dominant terugkeren: in vliegende haast alsof het om een wedloop gaat snellen de stijkers en blazers naar machtige slotakkoorden waarna het trio met de hoorns volgt onder het gefluister van de houtblazers.

Gisteren, maandag, was ik er een dagje tussenuit, alweer, vakantietijd, mijn "vracht" zou pas dinsdag, dus vandaag, gereed zijn, dus pas vanmorgen toog ik weer aan den arbeid, vanmorgen vroeg weer op, in het oosten meende ik Venus en Jupiter te zien en de maan in de Ossenhoeder, het was ook omstreeks de vierde ure.

Dan volgt het vierde, laatste, deel en toonde de klanken van de eerste drie delen steeds verschillende facetten van de mens, nu lijkt Beethoven alles samen te vatten in dit laatste deel met een tamelijk eenvoudig thema dat zeker en vast staat, maar dat geschikt is voor oneindige ontwikkelingen, van teerste fijnheid tot robuuste kracht en om de melodie heen klanken van trotse individualiteit en tere, weke, gewaarwordingen om het vrouwelijke element te duiden en het geheel breekt zich aan het slot met grote kracht het hart in. Een opgewonden inleiding, enegieke akkoorden, dezelfde die werden gebruikt in de finale van de Prometheus, het strijkorkest, blazers voegen zich er bij om het orkest zacht na te spreken, een echo, steeds levendiger, dan komt een wending, een onweerstaanbare wegslepende vlucht, diepaangrijpend waarna het hoofdthema weer terugkeert, een ruisend, jubelend slot en hier is het, waar het hart de herinnering aan de levensmart nog eens doet horen, nog rilt het hart, en een rijke traan van edelheid biggelt langs de wang. Slechts de tonentaal van Beethoven kan vertellen wat het woord niet, zelfs niet met bevangenheid, kan uitspreken.

Een klare klus, vanmorgen laden in Moerdijk, en daarna op weg, met slechts één cliënt, naar het oosten, naar een stad met rijke historie, waaronder veel Beethovenstorie en intussen ben ik neergestreken even voorbij Bamberg, op weg.

Beethoven schreef de "derde", Eroica, in 1803, net 33 jaar oud, maar toen reeds doof, vermoedelijk al stokdoof: reeds op 29 juni 1800 schreef hij aan een vriend: "ik kan zeggen, dat ik mijn leven ellendig doorbreng. Sedert twee jaar reeds mijdt ik elk gezelschap, omdat het mij niet mogelijk is, tot de mensen te zeggen: "Ik ben doof". Als ik een ander vak beoefende, dan kon het nog gaan, maar in mijn vak is dat een verschrikkelijke toestand. Mijn bestaan heb ik reeds dikwijls vervloekt. Maar Plutarches heeft mij tot gelatenheid gebracht. Ik wil, als het even mogelijk is, mijn noodlot trotseren, alhoewel er ogenblikken in mijn leven zullen komen, waarin ik het ongelukkigste schepsel Gods zal zijn.

Aldus schreef ome Willem.
--- Hieronder TWEE uitvoeringen. Een "hedendaagse, de eerste, en er onder, een opname uit 1953 o.l.v. een stokoude, zittende Otto Klemperer. Hoor het gigantische verschil in tempo!